Op 1 januari 2008 is de basis van het huidige systeem rond de het Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) ingevoerd. Instellingen die voor de nieuwe ANBI-status in aanmerking kwamen, moesten die status eind 2007 aanvragen met een daarvoor door de Belastingdienst beschikbaar gesteld formulier. Op basis van de antwoorden die de instelling gaf op de op dit formulier gestelde vragen werd de ANBI-status wel of niet verleend. De Belastingdienst beschikte niet over voldoende capaciteit om de aanvragen inhoudelijk te bekijken. Dat zou in de daaropvolgende jaren geschieden en als dan geconcludeerd zou worden dat de ANBI-status ten onrechte was verleend, zou die status worden ingetrokken.
De Advocaat-Generaal (AG) bij de Hoge Raad heeft onlangs een conclusie gepubliceerd over de vraag of de Belastingdienst terecht in 2011 met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 2008 de ANBI-status van een stichting heeft ingetrokken. De AG concludeert dat de (lange) terugwerkende kracht geoorloofd is omdat de stichting op de aanvraag onjuiste gegevens heeft verstrekt. De stichting heeft namelijk aangegeven voor tenminste 50% het algemeen belang te dienen. De feitelijke activiteiten van de stichting richten zich echter hoofdzakelijk op het in stand houden van een particuliere collectie oldtimers, hetgeen niet kwalificeert als een algemeen belang. Of de stichting bij het invullen van het formulier te kwader trouw was, is volgens de AG niet van belang. Omdat de feitelijke werkzaamheden van de stichting pas achteraf kunnen worden getoetst, is het redelijk om de ANBI-status met terugwerkende kracht in te kunnen trekken. Het laatste woord is uiteraard aan de Hoge Raad.
Het in 2008 in het leven geroepen systeem rond ANBI’s is in de jaren daarna aangescherpt. Zo moet een instelling die de ANBI-status ambieert niet voor tenminste 50%, maar voor maar liefst tenminste 90% het algemeen belang behartigen. Daarnaast moeten ANBI’s een aantal (financiële) gegevens publiceren via internet. Als ze dat niet doen, kan hun ANBI-status worden ingetrokken.
Het belang van de ANBI-status is gelegen in vrijstellingen voor de erf- en schenkbelasting, alsmede in de aftrekbaarheid voor de inkomstenbelasting van de giften aan de ANBI op het inkomen van de gulle gevers.